Andrzej Witold Wajda – polski reżyser filmowy i teatralny, w latach 1989–1991 senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.

Popularność przyniosły mu filmy inicjujące tzw. polską szkołę filmową: Kanał oraz Popiół i diament, w których dokonywał rozrachunku z czasami II wojny światowej. Dokonał ekranizacji wielu dzieł literackich, jak Popioły, Brzezina, Wesele, Ziemia obiecana, Panny z Wilka i Pan Tadeusz. Współtworzył kino moralnego niepokoju, w którego ramach powstały osadzone w tematyce społecznej, demaskujące patologie systemu komunistycznego w Polsce obrazy: Człowiek z marmuru i jego kontynuacja Człowiek z żelaza, nagrodzona Złotą Palmą w Cannes. Do ostatnich dokonań artysty należą: martyrologiczny film Katyń oraz eksperymentalny Tatarak. Reżyser zainicjował również powstanie istniejącego w latach 1972–1983 Zespołu Filmowego X, Mistrzowskiej Szkoły Reżyserii Filmowej utworzonej w 2001 roku oraz autorskiego studia filmowego. Jego działalność teatralna obejmowała wystawianie sztuk w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich (Z biegiem lat, z biegiem dni...) oraz za granicą.

Twórczość Andrzeja Wajdy nawiązywała do polskiego symbolizmu i romantyzmu, była próbą rozrachunku z mitami polskiej świadomości narodowej. Za zasługi dla rozwoju kinematografii Wajda był wielokrotnie nagradzany, między innymi w 2000 roku otrzymał Nagrodę Akademii Filmowej (Oscara) za całokształt twórczości.

Filmografia

1951 Zły chłopiec - Etiuda szkolna, ekranizacja noweli Antoniego Czechowa. Ceramika iłżecka - Etiuda szkolna.
1953 Trzy opowieści - Film polityczny, w którym Andrzej Wajda był scenarzystą; reż. Czesław Petelski, Konrad Nałęcki, Ewa Poleska. Kiedy ty śpisz - Etiuda szkolna.
1954 Pokolenie - Kinowy debiut Wajdy; ekranizacja powieści Bohdana Czeszki.
1955 Idę do słońca - Film dokumentalny.
1956 Kanał - Ekranizacja opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego.
1958 Popiół i diament - Adaptacja powieści Jerzego Andrzejewskiego pt. Popiół i diament.
1959 Lotna - Adaptacja opowiadania Wojciecha Żukrowskiego pt. Lotna.
1960 Niewinni czarodzieje
1961 Samson - Adaptacja powieści Kazimierza Brandysa.
1962 Powiatowa lady Makbet, Sibirska ledi Magbet - Ekranizacja powieści Nikołaja Leskowa pt. Powiatowa lady Makbet. Miłość dwudziestolatków - L’Amour à 20 ans - Kooperacyjny film nowelowy; Wajda wyreżyserował nowelę Warszawa.
1965 Popioły - Ekranizacja powieści Stefana Żeromskiego pt. Popioły.
1967 Bramy raju - Gates to Paradise - Ekranizacja powieści Jerzego Andrzejewskiego pt. Bramy raju. Przekładaniec - Telewizyjna nowela filmowa.
1969 Polowanie na muchy
1970 Krajobraz po bitwie - Adaptacja opowiadania Tadeusza Borowskiego pt. Bitwa pod Grunwaldem. Brzezina - Telewizyjna adaptacja opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza.
1971 Piłat i inni - Telewizyjna adaptacja wątku powieści Michaiła Bułhakowa pt. Mistrz i Małgorzata. Był to jedyny film reżysera, w którym Wajda odpowiadał także za scenografię i kostiumy.
1972 Wesele - Ekranizacja dramatu Stanisława Wyspiańskiego pt. Wesele.
1974 Ziemia obiecana - Adaptacja powieści Władysława Reymonta pt. Ziemia obiecana. W 1978 roku miała premierę telewizyjna wersja serialowa.
1976 Umarła klasa. Seans T. Kantora - Film dokumentalny, inscenizacja spektaklu Taduesza Kantora pt. Umarła klasa. Smuga cienia - Adaptacja powieści Josepha Conrada. Człowiek z marmuru
1978 Zaproszenie do wnętrza - Film dokumentalny. Bez znieczulenia
1979 Pogoda domu niechaj będzie z Tobą... - Film dokumentalny. Panny z Wilka - Ekranizacja opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza pt. Panny z Wilka. Dyrygent - Ekranizacja opowiadania Andrzeja Kijowskiego.
1980 Z biegiem lat, z biegiem dni... - Serial telewizyjny, ekranizacja utworów różnych pisarzy Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego.
1981 Człowiek z żelaza - Kontynuacja Człowieka z marmuru.
1982 Danton - Ekranizacja dramatu Stanisławy Przybyszewskiej pt. Sprawa Dantona.
1984 Miłość w Niemczech - Eine Liebe in Deutschland - Adaptacja powieści Rolfa Hochhutha.
1985 Kronika wypadków miłosnych - Ekranizacja powieści Tadeusza Konwickiego.
1988 Biesy - Les possédés - Adaptacja powieści Fiodora Dostojewskiego pt. Biesy. Les Français vus par - Seria filmów krótkometrażowych; Wajda wyreżyserował odcinek Proust contre la déchéance.
1990 Korczak
1992 Pierścionek z orłem w koronie - Adaptacja powieści Aleksandra Ścibora-Rylskiego pt. Pierścionek z końskiego włosia.
1994 Nastazja - Adaptacja powieści Fiodora Dostojewskiego pt. Idiota.
1995 Wielki tydzień - Adaptacja opowiadania Jerzego Andrzejewskiego.
1996 Panna Nikt - Ekranizacja powieści Tomasza Tryzny pt. Panna Nikt. Andrzej Wajda. Moje notatki z historii - Serial dokumentalny.
1999 Pan Tadeusz - Adaptacja epopei Adama Mickiewicza pt. Pan Tadeusz. Kredyt i debet. Andrzej Wajda o sobie -  Film dokumentalny.
2000 Wyrok na Franciszka Kłosa - Telewizyjna adaptacja powieści Stanisława Rembeka.
2002 Zemsta - Adaptacja komedii Aleksandra Fredry pt. Zemsta. Lekcja polskiego kina - Film dokumentalny.
2004 Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944-2004 - Film dokumentalny.
2005 Solidarność, Solidarność... - Kooperacyjny film nowelowy; Wajda nakręcił etiudę Człowiek z nadziei.
2007 Katyń
2009 Tatarak - Adaptacja opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza.
2010 Kręć! Jak kochasz, to kręć! - Film dokumentalny.
2013 Wałęsa. Człowiek z nadziei
2016 Powidoki - Inspirowany biografią Władysława Strzemińskiego

Działalność teatralna

Andrzej Wajda zajmował się nie tylko reżyserią filmową, ale także działalnością teatralną. Wystawiał sztuki w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich oraz za granicą. Pierwszym wyreżyserowanym przez niego spektaklem teatralnym był Kapelusz pełen deszczu, sztuka Michaela Gazzo (1959). Wystawił ją w nietypowej dla teatru manierze realistycznej, toteż na scenie rekwizyty były prawdziwe i odzwierciedlały biologizm świata przedstawionego. W kolejnych adaptacjach dramatów, Hamlecie Williama Szekspira i Dwoje na huśtawce Williama Gibsona (obie 1960) Andrzej Wajda zaczął kształtować swoje doświadczenie w reżyserii teatralnej – Edmund Fetting w roli Hamleta odszedł od typowego wizerunku intelektualisty na rzecz okrutnika, a Zbigniew Cybulski oraz Elżbieta Kępińska jako bohaterowie Dwojga na huśtawce wykazali się subtelnością. Kolejne adaptacje sztuk literackich, tym razem Demonów Johna Whitinga (1963) i Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1965), reżyser uznał jednak za nieudane, po czym na kilka lat rozstał się z teatrem.

W 1969 roku Tadeusz Łomnicki namówił Andrzeja Wajdę do wyreżyserowania sztuki Play Strindberg Friedricha Dürrenmatta, która zyskała powszechne uznanie ze strony teatrologów. Wynikało to z eksperymentalnego zabiegu, wedle którego sala teatralna uległa stylizacji na kształt hali sportowej. Z uznaniem publiczności spotkała się również adaptacja Biesów Fiodora Dostojewskiego (1971) z udziałem Wojciecha Pszoniaka i Jana Nowickiego. W latach 70. Andrzej Wajda zrealizował liczne przedstawienia; były to między innymi Jak brat bratu na motywach sztuki Davida Rabe´a Sticks and Bones (1972), nieudana adaptacja Der Mitmacher (1973) według Friedricha Dürrenmatta (z którym zerwał współpracę), ceniona adaptacja Nocy listopadowej (1974) Stanisława Wyspiańskiego, powtórnie wystawione Biesy (1974) oraz Sprawę Dantona Stanisławy Przybyszewskiej (1975), wystawiana także w 1978 roku i w 1980 roku. Osobnym rozdziałem w jego teatralnej karierze była rola gościnna w zrealizowanym przez Andrzeja Łapickiego spektaklu Pogarda według powieści Alberta Moravii (1975), w którym Andrzej Wajda – występujący jako reżyser – odpowiada scenarzyście: „Odyseją niech pan się nie przejmuje. Odyseja została już napisana”.

W dalszej twórczości teatralnej zaznaczyły się tendencje do przeciwstawiania się terrorowi jako systemowi zastraszania jednostki. Tę tematykę poruszały spektakle Gry rozum śpi... na podstawie sztuki Antonia Buero Vallejo (1976), Emigranci na motywach Sławomira Mrożka (1976) oraz Rozmowy z katem będące adaptacją książki Kazimierza Moczarskiego (1977). Nie wykluczało to jednak odwoływania się do utworów o tematyce obyczajowej i psychologicznej. Jeden z nich, Nastasja Filipowna na motywach Idioty Fiodora Dostojewskiego, stanowił improwizację aktorską. Jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego reżyser dokonał kolejnej adaptacji Hamleta (1981), wykorzystując plenery dziedzińca wawelskiego i obsadzając w roli głównej Jerzego Stuhra.
Gdy wznowił swoją działalność artystyczną po stanie wojennym, zrealizował wówczas Antygonę Sofoklesa (1984), bardzo przychylnie odebraną Zbrodnię i karę Fiodora Dostojewskiego (1984, 1986), Wieczernik według scenariusza Ernesta Brylla, Zemstę Aleksandra Fredry (1986), Pannę Julię Augusta Strindberga (1988), Dybuka Szymona An-skiego (1988))i Lekcję polskiego Anny Bojarskiej (1988). Kluczowymi spektaklami w działalności scenicznej reżysera były jednak Nastasja Filipowna (1989), zrealizowana z japońskimi aktorami, oraz Hamlet (IV) (1989), w którym w głównej roli obsadził Teresę Budzisz-Krzyżanowską.

Po transformacji ustrojowej z 1989 roku Andrzej Wajda dwukrotnie dokonywał adaptacji Wesela (1991, 1992). Do końca XX wieku w swych dziełach scenicznych wystawiał sztuki Augusta Strindberga (Sonata widm, 1994), Stanisława Wyspiańskiego (Klątwa, 1997), a także Yukio Mishimy (Mishima, 1994) i Eugène’a Labiche’a (Słomkowy kapelusz, 1998). Jego autorskimi projektami były Improwizacje warszawskie (1996) oraz Pieśń o blasku wody (1997). Na początku XXI wieku zrealizował również szekspirowską komedię Jak wam się podoba (2001), powtórnie Biesy (2004), a także Makbeta (2004).

Nagrody i wyróżnienia

Andrzej Wajda był wielokrotnie nagradzany za swoją twórczość. W 1998 roku został laureatem weneckiego Złotego Lwa za dorobek życia. W 2000 roku za całokształt działalności filmowej został uhonorowany Oscarem. W 2006 roku, również za całokształt twórczości, otrzymał na 56. Międzynarodowym Festiwalu Filmów w Berlinie nagrodę Złotego Niedźwiedzia. W swym dorobku ma także Złotą Palmę (1981), Césara (1982), japońską nagrodę Kyoto (1987) i Europejską Nagrodę Filmową „Felix” (1990). Zafascynowany kulturą japońską, a także pragnąc podziękować za nagrodę Kyoto, Andrzej Wajda przyczynił się do powstania w 1994 roku Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie.
Był doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie i PWSFTViT. Od 1994 roku należy do honorowych członków francuskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Otrzymał tytuły honorowego obywatela Gdańska, Gdyni, Łodzi, Opola, Radomia, Suwałk, Warszawy i Wrocławia. W 2009 roku został patronem gimnazjum w Rudnikach. Redakcja „Gazety Wyborczej” w uznaniu zasług Andrzeja Wajdy wyróżniła go tytułem Człowieka Roku 2008. W 2008 roku rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, jednak Andrzej Wajda nie przyjął tego odznaczenia.
W dniu Narodowego Święta Odrodzenia Polski w 1974 roku otrzymał nagrodę państwową I stopnia, a w 1976 roku dyplom ministra spraw zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Wajda

Fotografia: Piotr Drabik - Zdjęcie zrobione podczas premiery zrekonstruowanej cyfrowo "Ziemi Obiecanej", podczas festiwalu filmowego OFF Plus Camera
https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Wajda#/media/File:Andrzej_Wajda_2012_Off_Plus_Camera.jpg